Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa z 12.03.2022 r. uregulowano sytuację obywateli Ukrainy z mocą od 24.02.2022 r. Chodzi o obywateli już przebywających na terenie Rzeczypospolitej oraz dopiero wjeżdżających w związku z zagrożeniami na jej teren. Rozwiązania tymczasowe stosowane przed 12.03.2022 r. zastąpiono kompleksowymi regulacjami. Ustawa chroni przybyłych do Polski od 24.02.2022 r. obywateli Ukrainy przez 18 miesięcy
(z możliwością przedłużenia tego okresu), przy czym opuszczenie terytorium kraju na okres powyżej miesiąca uniemożliwia powrót do Polski. Ostatni możliwy dzień wjazdu do Polski na szczególnych zasadach określi rozporządzenie Rady Ministrów.
Specustawa legalizuje pobyt osób posiadających Kartę Polaka i obywateli Ukrainy przybyłych z jej terytorium. Chodzi o przybycie w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium państwa. Przez osoby rozumie się też współmałżonków obywateli. Nie wymaga się przekroczenia granicy polskiej bezpośrednio z Ukrainy. Ochronie podlegają również obywatele Ukrainy oraz ich małżonkowie, którzy w związku z działaniami wojennymi przekroczyli granice innych państw. Małżonkowie, którzy następnie dotarli do Polski i chcą w niej pozostać. Osoby takie obejmuje się ochroną tymczasową w rozumieniu u stawy z 13.06.2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2021 r. poz. 1108 ze zm.), wprowadzono jednak liczne modyfikacje.
Przedłużenie legalnego pobytu
Na nieco odmiennych zasadach przedłuża się legalny pobyt na terenie Polski osób posiadających status uchodźcy, znajdujących się w procedurze uchodźczej. Osób które zadeklarowały zamiar przystąpienia do tej procedury, posiadały dotychczas zgodę na pobyt albo były objęte ochroną uzupełniającą. Chodzi o zgodę na pobyt stały, czasowy, tolerowany lub dla rezydentów długoterminowych Unii Europejskiej. Ustawa nie reguluje sytuacji osób innych narodowości wjeżdżających do Polski z terytorium Ukrainy. W zakresie zasad przekraczania granicy dążono do umożliwienia jak najsprawniejszego i najskuteczniejszego przebiegu ewakuacji, co przełożyło się na liczbę formalności dokonywanych w trakcie wjazdu na rzecz ich odroczenia w czasie. Szczególne zasady dotyczą także przedłużenia legalnego pobytu dla osób przebywających w Polsce jeszcze przed konfliktem zbrojnym. Funkcjonowanie zawodowe, uprawnienia do korzystania z świadczeń socjalnych, edukacyjnych czy zdrowotnych uregulowano w sposób. Sposób który miał zminimalizować negatywne skutki opuszczenia terytorium ojczystego dla obywateli Ukrainy. W tym samym niemalże zrównując ich sytuację prawną z obywatelami Polski.
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy – Przekroczenie granicy
Obecnie wjazd do Polski nie wymaga posiadania wizy ani ważnego paszportu. Zaleca się zabranie jakiegokolwiek dokumentu potwierdzającego tożsamość (w tym nieaktualnego), zaś w przypadku małoletnich certyfikatu urodzenia. Osoby nieposiadające żadnych dokumentów mogą zostać wpuszczone do Polski na podstawie art. 32 u stawy z 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2021 r. poz. 2354), za zgodą Komendanta Straży Granicznej na okres do 15 dni (a następnie zalegalizować swój pobyt na zasadach specustawy). Komendant Straży Granicznej prowadzi rejestr osób wjeżdżających do Polski. W rejestrze dokonuje wpisu w momencie przekroczenia granicy lub też po złożeniu dalej opisanego wniosku o nadanie numeru PESEL.
Małoletni przekraczający granicę bez opieki rodziców lub opiekunów prawnych powinni posiadać notarialną zgodę rodziców na opuszczenie kraju pod opieką osoby, z którą małoletni faktycznie przebywa. Brak zgody nie przekreśla całkowicie wjazdu na teren kraju, może mieć jednak wpływ na osobę ustanowionego przez sąd opiekuna tymczasowego. Minister właściwy do spraw rodziny prowadzi Ewidencję Małoletnich, do której wpisuje się małoletnich, którzy przybyli na terytorium Polski bez jakiejkolwiek opieki. Dodatkowo tych, którzy przebywali przed przyjazdem w pieczy zastępczej.
Tymczasową procedurą Głównego Lekarza Weterynarii w sprawie postępowania ze zwierzętami towarzyszącymi podróżnym, wjeżdżającym z Ukrainy do Unii Europejskiej przez polską granicę zewnętrzną w trakcie trwania konfliktu militarnego został objęty wjazd do Polski ze zwierzętami domowymi. Psy, koty oraz fretki nie trzeba obecnie szczepić na wściekliznę oraz posiadać chipa. Wystarczające jest wypełnienie na granicy oświadczenia zawierającego miejsce pobytu docelowego zwierzęcia lub poddanie czasowej izolacji oraz szczepieniu na terytorium Polski. Inne zwierzęta domowe mogą wjeżdżać do kraju bez obwarowań proceduralnych.
Nadanie numeru PESEL i profil zaufany
Pobyt obywatela Ukrainy na terytorium Polski uznaje się za legalny na podstawie złożonego wniosku o nadanie numeru PESEL. Od 16.03.2022 r. wniosek o PESEL można złożyć w dowolnym urzędzie gminy. W przypadku osób, które nie zostały zarejestrowane przez Komendanta Straży Granicznej w trakcie wjazdu, wniosek ten należy złożyć w trakcie 90 dni od przekroczenia granicy.
Tożsamość osoby wnioskującej o nadanie numeru PESEL potwierdza się na podstawie dokumentu tożsamości (w tym nieaktualnego). Dodatkowo na podstawie oświadczenia złożonego pod rygorem odpowiedzialności karnej. Warunkiem nadania numeru jest nieposiadanie dokumentu tożsamości już w momencie przekraczania granicy.
Rejestr osób, którym nadano numer PESEL, prowadzi minister do spraw informatyzacji. Wnioskując o nadanie numeru, obywatel Ukrainy może wyrazić zgodę na utworzenie profilu zaufanego, który stanowić będzie potwierdzenie jego tożsamości. Na wniosek możliwe jest również otrzymanie wydruku z danymi osobowymi z utworzonego profilu. W przypadku braku wydruku potwierdzenie tożsamości w dalszych kontaktach z instytucjami może odbywać się za pomocą profilu w aplikacji mobilnej. Zgodnie z art. 9 ust. 2 specustawy „Utworzony automatycznie profil zaufany zawiera adres poczty elektronicznej i numer telefonu komórkowego podane we wniosku, o którym mowa w a rt. 4 ust. 1, oraz oznaczenie potwierdzenia tożsamości w sposób, o którym mowa w ust. 6”. Przywołany a rt. 9 ust. 6 reguluje natomiast wspomniane wcześniej dopuszczalne sposoby ustalania tożsamości.
Wykonanie fotografii na potrzeby nadania numeru PESEL może sfinansować oraz zorganizować organ gminy.
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy – Przedłużenie uprawnień pobytowych
W osobnych przepisach określono zasady przedłużania pobytu na terytorium Rzeczypospolitej dla osób, które przebywały w Polsce jeszcze przed początkiem konfliktem. Dotyczy toch, których legalny pobyt uległby zakończeniu w czasie trwania wojny.
Zgodnie z przepisami wizy krajowe oraz pobyty czasowe zostają przedłużone do 31.12.2022 r. Karty pobytu, polskie dokumenty tożsamości oraz zgody na pobyt tolerowany, których ważność kończy się po 24.02.2022 r., zostaną przedłużone o 18 miesięcy. W tym okresie nie będą jednak uprawniać do opuszczenia terytorium kraju. Osoby objęte zobowiązaniami do powrotu lub podlegające procedurze powrotu dobrowolnego także mogą pozostać legalnie w Polsce o 18 miesięcy dłużej. O ten czas wydłużają się także pobyty na podstawie wizy Schengen oraz dokumentów pobytowych wydanych przez państwo europejskie.
Zobacz też:
Ochrona Czasowa na Terytorium RP