Ochrona czasowa i jakie prawa wpływają jej na całokształt? Rada Unii Europejskiej 4.03.2022 r. zdecydowała o wdrożeniu mechanizmu tzw. ochrony czasowej dla osób uciekających z Ukrainy w wyniku wojny. Jest to mechanizm ochrony niestosowany wcześniej i różny od istniejących w polskim prawie krajowym instytucji. Chodzi tutaj o instytucje zezwolenia na pobyt czasowy oraz ochrony międzynarodowej.
Jeśli szukacie pracy na terenie strefy Schengen polecamy wam zerkną na stornę www.emploibtp.be
Czym jest ochrona czasowa?
Ochrona czasowa wynika z dyrektywy Rady 2001/55/WE z 20.07.2001 r. Dyrektywy w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców. Dotyczy też środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami (Dz.Urz. WE L 212, s. 12).
Jest to forma ochrony gwarantująca legalny wjazd i pobyt, prawo do pracy, pomoc materialną i medyczną osobom uciekającym z Ukrainy. Uciekającym w związku z wojną, wymienionym w decyzji wykonawczej Rady UE z 4.03.2022 r. Ochrona czasowa obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, ale sama dyrektywa wyznacza jedynie minimalny standard przyznawanej ochrony. Państwa członkowskie UE mogą zdecydować o przyznaniu większych praw osobom uciekającym z Ukrainy. Polska zdecydowała się udzielić większej ochrony obywatelom Ukrainy i ich małżonkom w ustawie z 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy. Wynika to faktu konfliktu zbrojnego na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583 ze zm.) (tzw. specustawie), zaś niektórym pozostałym kategoriom osób uciekających z Ukrainy przysługuje ochrona czasowa na podstawie wspomnianej decyzji wykonawczej Rady UE.
Regulacje specustawy dotyczące obywateli Ukrainy omówiliśmy w pozostałych częściach niniejszego przewodnika. W tym rozdziale omawiamy jedynie przepisy, które odnoszą się do osób objętych ochroną czasową. Dotyczy to ochrony na podstawie decyzji wykonawczej Rady UE, a nie dotyczą osób objętych przepisami specustawy.
Komu przysługuje w Polsce ochrona czasowa?
Ochrona czasowa przysługuje:
1) bezpaństwowcom lub obywatelom państw trzecich (innych niż Ukraina), którzy są w stanie udowodnić, że przed 24.02.2022 r. legalnie przebywali w Ukrainie na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt stały wydanego zgodnie z prawem ukraińskim i nie są w stanie w bezpiecznych warunkach powrócić do kraju lub regionu pochodzenia;
2) bezpaństwowcom lub obywatelom państw trzecich (oraz członkom ich rodzin), którzy przed 24.02.2022 r. korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej w Ukrainie.
Kogo uznaje się za członka rodziny osoby uprawnionej do ochrony czasowej?
Za członka rodziny osoby uprawnionej do ochrony czasowej uznaje się:
1) małżonka;
2) małoletnie i niepozostające w związku małżeńskim dzieci lub dzieci małżonka, niezależnie od tego, czy urodziły się w związku małżeńskim, poza związkiem, czy je przysposobiono;
3) innych bliskich krewnych, którzy mieszkali razem jako jedna rodzina w czasie, kiedy wystąpiły okoliczności prowadzące do masowego napływu wysiedleńców, którzy byli w tym czasie całkowicie lub częściowo na utrzymaniu osoby uprawnionej.
Komu nie przyznaje się ochrony czasowej?
Ochrony czasowej nie przyznaje się:
- obywatelom państw trzecich lub bezpaństwowcom, którzy przed 24.02.2022 r. przebywali w Ukrainie na podstawie czasowych zezwoleń na pobyt, wiz lub nie posiadali ważnych dokumentów pobytowych, oraz
- obywatelom państw trzecich lub bezpaństwowcom, którzy przed 24.02.2022 r. posiadali w Ukrainie zezwolenie na pobyt stały, lecz są w stanie powrócić do swojego państwa lub regionu pochodzenia w sposób bezpieczny i trwały.
Osoby wymienione w pkt 1 i 2 powinny przyjąć się jednak ze względów humanitarnych na terytorium Unii, bez konieczności posiadania ważnej wizy lub wystarczających środków utrzymania lub ważnego dokumentu podróży, aby mieć zapewniony bezpieczny przejazd i móc wrócić do swojego państwa lub regionu pochodzenia.
Szef Urzędu ds. Cudzoziemców może (ale nie musi) odmówić udzielenia ochrony czasowej osobom, które spełniają kryteria do uzyskania ochrony czasowej, lecz co do których istnieją uzasadnione podejrzenia, że:
- popełniły zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości w rozumieniu przepisów prawa międzynarodowego odnoszących się do tych zbrodni;
- popełniły, poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a przed przybyciem na to terytorium w celu korzystania z ochrony czasowej, zbrodnię o charakterze niepolitycznym;
- dopuściły się czynów sprzecznych z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych;
- ich wjazd lub pobyt mogą zagrozić bezpieczeństwu państwa;
- skazane prawomocnym wyrokiem za taką zbrodnię, której charakter wskazuje, że ich obecność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogłaby stanowić zagrożenie dla jej obywateli.
Na czym polega ochrona czasowa?
Ochrona czasowa gwarantuje uciekającym legalny pobyt w Polsce przez rok. Jeśli ustaną przeszkody do bezpiecznego powrotu do kraju pochodzenia. W takim przypadku może ją przedłużyć na kolejne 6 miesięcy, jednak nie więcej niż 2 razy (w sumie jeszcze rok).
Ochrony czasowej udziela Szef Urzędu ds. Cudzoziemców (ul. Taborowa 33, 02-699 Warszawa). Tam, a także w delegaturze urzędu w Białej Podlaskiej (przy ul. Dokudowskiej 19) można bezpłatnie złożyć wniosek w celu otrzymania zaświadczenia potwierdzającego korzystanie z ochrony czasowej. To zaświadczenie jest wyłącznym dokumentem poświadczającym korzystanie z ochrony czasowej na terytorium Polski.
W celu uzyskania zaświadczenia konieczne jest przedstawienie:
- paszportu i jego kopii (o ile się je posiada);
- dokumentów potwierdzających, że przed 24 lutego br. korzystało się z ochrony międzynarodowej w Ukrainie. Ewentualne legalnie przebywało w Ukrainie na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt stały;
- dokumentów lub dowodów poświadczających, że nie jest się w stanie w bezpiecznych warunkach powrócić do kraju lub regionu pochodzenia.
Dodatkowe elementy ochrony
Ponadto, osobom korzystającym z ochrony czasowej Szef Urzędu ds. Cudzoziemców zapewnia (na żądanie) zakwaterowanie, wyżywienie oraz opiekę medyczną albo pomoc w postaci świadczenia pieniężnego. Pomocy tej udziela się (w miarę posiadanych środków) przez okres minimum 2 miesięcy. Maksymalnie do końca okresu ważności zaświadczenia potwierdzającego korzystanie z ochrony czasowej. Opieka medyczna odbywa się na podstawie umowy zawartej między Szefem Urzędu ds. Cudzoziemców a świadczeniodawcą. Obecnie opiekę medyczną świadczy Petra Medica Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie przy ul. Grochowskiej 166, która zapewnia infolinię dla cudzoziemców, nr 22 112 02-06, od poniedziałku do piątku w godz. 8:00–16:00 lub pod adresem e-mail: cudzoziemcy@petramedica.pl.
Cudzoziemcowi korzystającemu z ochrony czasowej, wykonującemu pracę lub działalność gospodarczą, Szef Urzędu zapewnia opiekę. Składa się na nią opieka medyczn, zakwaterowanie i wyżywienie, uwzględniając wysokość uzyskiwanego przez cudzoziemca dochodu.
Osoby korzystające z ochrony czasowej mogą podejmować pracę w Polsce bez zezwolenia. Mogą również prowadzić działalność gospodarczą.
Osoby poniżej 18. roku życia korzystające z ochrony czasowej mają prawo dostępu do bezpłatnej edukacji w Polsce. Osoba korzystająca z ochrony czasowej ma prawo do połączenia się z rodziną (por. pyt. Kogo uznajemy za członka rodziny…). Pomoc w połączeniu się z rodziną oferuje Szef Urzędu ds. Cudzoziemców. W takim wypadku członkowi rodziny wydaje się wizę i zaświadczenie o korzystaniu z ochrony czasowej.
Czy po otrzymaniu ochrony czasowej w Polsce można wyjechać do innego kraju Unii Europejskiej? Czy można się tam ubiegać o udzielenie ochrony czasowej?
Istnieje możliwość przeniesienia cudzoziemca korzystającego z ochrony czasowej z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Odbywa się to na wniosek Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców i wyłącznie za zgodą cudzoziemca, w szczególności w celu połączenia z członkiem jego rodziny korzystającym z ochrony czasowej na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Ponadto, osoba korzystająca z ochrony czasowej w Polsce może uzyskać wizę Schengen w placówce dyplomatycznej innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Na jej podstawie może podróżować w obszarze Schengen przez 90 dni w okresie 180 dni. Nie może jednak korzystać z praw wynikających z ochrony czasowej w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Może z nich korzystać wyłącznie w kraju, który przyznał jej ochronę czasową, tj. w Polsce.
Czy korzystając z ochrony czasowej, można złożyć wniosek o ochronę międzynarodową?
Tak. Jeśli rozpatrywanie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej nie zakończyło się przed wygaśnięciem okresu ochrony czasowej, zakończy się po upływie tego okresu. Państwem członkowskim Unii Europejskiej właściwym do rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej osobie korzystającej z ochrony czasowej jest państwo, które wyraziło zgodę na przyjęcie tej osoby na swoje terytorium.